Gió từ biển Caspi thổi qua vùng đất khô cằn của Absheron, nơi những ngọn đồi vẫn cháy rực từ hàng nghìn năm trước. Trong làn khói khí gas xanh nhạt của Yanar Dag, tôi nghe thấy một âm vang xa xăm – không phải tiếng người, mà là lời thì thầm của Prometheus, kẻ đã từng đánh cắp ngọn lửa của thần linh để trao cho nhân loại.
Ở nơi này, giữa sa mạc và đại dương, ngọn lửa ấy vẫn chưa bao giờ tắt.
Azerbaijan – cái tên nghĩa là “xứ sở của lửa” – mang trong mình câu chuyện khởi nguyên của cả một nền văn minh. Từ thời cổ đại, người Ba Tư và người Zoroastrian đã tôn thờ lửa như biểu tượng của ánh sáng, của sự sống và của chân lý. Ở ngoại ô Baku, Đền Lửa Ateshgah vẫn còn đó – nơi ngọn lửa thiêng cháy liên tục trên nền khí tự nhiên rò rỉ từ lòng đất.
Khi tôi đặt chân vào khu đền cổ, những cột đá vững chãi, khói mỏng vờn quanh, gợi nhớ đến khung cảnh trong huyền thoại Hy Lạp – nơi Prometheus bị xiềng trên dãy Caucasus vì tội “đem tri thức cho con người”. Có lẽ, giữa làn khói ấy, ông vẫn đang nhìn xuống, tự hỏi: liệu ngọn lửa mà ta trao có đang sưởi ấm nhân loại – hay đang thiêu rụi họ?
Buổi tối, tôi đến Yanar Dag, ngọn đồi nơi ngọn lửa cháy bập bùng ngay giữa lòng đất. Không có dây điện, không dầu, không phép thuật – chỉ là khí tự nhiên rò rỉ qua tầng đá, bốc cháy thành bức tường lửa dài hàng chục mét.
Người dân địa phương kể rằng, ngọn lửa này đã cháy hơn 4.000 năm. Marco Polo, trong hành trình dọc theo Con đường Tơ lụa, cũng từng ghi chép về “vùng đất nơi lửa tuôn ra từ đất, nước tuôn ra từ cát”. Đứng trước ngọn lửa ấy, tôi hiểu rằng: mỗi nền văn minh đều bắt đầu bằng một tia lửa – và mỗi đế chế cũng tàn lụi khi không còn biết cách giữ lửa.
Baku, thủ đô bên bờ Caspi, là nơi mà lịch sử và hiện đại hòa vào nhau như hai dòng lửa giao nhau. Trong khu phố cổ Icherisheher, những bức tường đá vôi, ngọn tháp Maiden Tower trầm mặc bên cạnh những quán cà phê nhỏ, nơi người già vẫn chơi nhạc mugham – điệu nhạc buồn như tiếng thở dài của sa mạc.
Phía xa, Flame Towers – ba tòa tháp hình ngọn lửa – rực sáng cả bầu trời đêm. Mỗi đêm, mặt tiền tháp phản chiếu ánh lửa, chuyển từ vàng sang đỏ, từ đỏ sang xanh, như một nghi lễ tưởng niệm Prometheus trong thời đại của thép và dầu mỏ.
Một người thợ dầu nói với tôi bằng giọng trầm ấm:
“Chúng tôi sống nhờ lửa. Nhưng cũng sợ nó. Vì nó có thể nuốt chửng cả thành phố chỉ trong một đêm.”
Tôi nhìn vào mắt ông – trong đó có ánh phản chiếu của lửa, và một nỗi lo mơ hồ: làm sao giữ được thứ mình tôn thờ mà không bị nó thiêu rụi?
Sáng sớm hôm sau, tôi đi dọc bờ biển Caspi, mặt nước mênh mang phản chiếu ánh cam nhạt. Những giàn khoan dầu xa xa nổi lên như tượng đài của thế kỷ XX – nơi con người khai thác ngọn lửa dưới lòng đất để soi sáng cuộc sống, nhưng cũng để đốt cháy tương lai của chính mình.
Một nhạc công trẻ ngồi trên cầu cảng, cầm cây tar gảy khúc mugham Segah. Âm nhạc ấy vừa như lời cầu nguyện, vừa như tiếng khóc cho thế giới đang dần mất đi sự tĩnh lặng. Tôi ngồi đó, nghe tiếng sóng vỗ, gió thổi, và cảm nhận một sự thật: lửa không chỉ là năng lượng – nó là ký ức.
Trong hành trình ấy, tôi nhận ra: có hai loại lửa – ngọn lửa của Prometheus và ngọn lửa của con người. Một ngọn đem lại ánh sáng, một ngọn đốt cháy chính kẻ sở hữu nó.
Như Azerbaijan, nơi từng là trung tâm năng lượng của thế giới, nhưng đồng thời vẫn còn giữ những ngọn lửa thiêng cháy từ thời tiền sử. Cả hai tồn tại song song – như hai mặt của một linh hồn.
Có lẽ, bài học lớn nhất của vùng đất này là: “Giữ lửa mà không bị thiêu rụi.”
Giữ niềm tin, giữ tri thức, giữ đam mê – nhưng không để chúng trở thành ngọn lửa nuốt chửng bản thân.
Chiều cuối cùng ở Baku, tôi đứng trên đồi nhìn xuống biển Caspi. Ánh hoàng hôn phủ lên thành phố, những tòa tháp lửa phản chiếu màu đỏ rực. Từ xa, tôi nghe thấy tiếng chuông vọng lên từ một nhà thờ cổ, xen lẫn tiếng gọi cầu kinh từ một thánh đường Hồi giáo.
Giữa âm thanh giao thoa của các nền đức tin, tôi chợt hiểu ra rằng: Prometheus không bao giờ bị xiềng thật sự. Ông sống trong mỗi ngọn đèn được thắp, trong mỗi ý tưởng bừng sáng, trong mỗi con người dám bước ra khỏi bóng tối.
Ngày mai, tôi sẽ rời Azerbaijan – đi về phía Tây, nơi những dãy núi tuyết của Georgia chờ đợi. Có thể, ở đó, tôi sẽ tìm thấy trái tim mà ngọn lửa này đã đánh thức.
